Kalendarium Ośrodka VI (Stanisławów, Pustelnik, Dębe Wielkie) Armii Krajowej Obwodu „Mewa”, „Jamnik”, „Kamień” Mińsk Mazowiecki

 

1939 IX 01 – Wybuch wojny.

1939 IX 03 – Bombardowanie szosy w Dębem Wielkim przez samoloty niemieckie. Spłonął dwór i remiza strażacka.

1939 IX 07 – Ponowne bombardowanie szosy w Dębem Wielkim.

1939 IX 10 – Kolejne bombardowanie w Dębem Wielkim. Tym razem bomby zrzucono na pociąg osobowy. Zginęło wiele osób. Równocześnie trwa walka pociągu pancernego z samolotami niemieckimi.

1939 IX 11 – Do folwarku Poręby Leśne koło Stanisławowa, gdzie znajdował się sztab Mazowieckiej Brygady Kawalerii przybył dowódca Armii Modlin gen. Przedrzymirski. Dowódca MBK płk. Korcz zorientował go w aktualnej sytuacji brygady, po czym generał Przedrzymirski odjechał do sztabu gen. Kowalskiego w Jakubowie.

1939 IX 12 – Niemcy zajęli Stanisławów.

1939 IX 13 – Walki Wołyńskiej Brygady Kawalerii z Niemcami w rejonie Cyganka-Dębe Wielkie- Choszczówka.

1939 IX 13 – Niemcy zajęli Dębe Wielkie.

1939 IX – W pierwszej połowie września na lotnisku w Krubkach wylądował polski samolot. Przyleciał z Prus Wschodnich. Załadowany był bombami, które wyładowano i zakopano w polu. Następnie samolot odleciał. Nie wiadomo, dlaczego bomby wcześniej nie zostały zrzucone na wroga.

1939 IX 27-29 – W tych dniach stacjonował we dworze w Krubkach, ze swoim oddziałem major Dobrzański „Hubal”. Gdy usłyszał wieść, że Warszawa skapitulowała , udał się ze swoim oddziałem w rejon Kielc.

1939 X 07 – Przybyła z Warszawy 46 Dywizja Piechoty Wermachtu i rozlokowała się w Mińsku Mazowieckim oraz w Kałuszynie, Liwie i Stanisławowie.

1939 IX-XII – Początki ruchu konspiracyjnego na terenie Ośrodka.

1939 XII 08 – Do Dębego Wielkiego przyjechał pociąg z uchodźcami z poznańskiego i bydgoskiego. Uchodźców rozlokowano w miejscowościach na terenie gmin Stanisławów i Dębe Wielkie.

1940 I – W Stanisławowie powstało tajne gimnazjum w domu Stanisława Witkowskiego, kierownika szkoły powszechnej w Stanisławowie. Kierownikiem tajnego nauczania był Mieczysław Ługowski.

Tajne gimnazjum powstało również i w Dębem Wielkim

1940 I/III – W ośrodku zdrowia w Stanisławowie zorganizowano kurs sanitarny dla dziewcząt. Zajęcia prowadził dr Zygmunt Kwieciński.

1940 II – Pierwszym komendantem ośrodka VI (ZWZ – AK) zostaje ppor. Marian Służewski „Rum”.

1940 V – W końcu maja Niemcy urządzili w Stanisławowie łapankę.

1940 VII – W Stanisławowie na ścianach budynków pojawiły plakaty o treści „Polska żyje i żyć będzie”.

1941 III/IV – W Pustelniku na strychu budynku szkolnego, uruchomiony został warsztat rusznikarski, w którym naprawiano i konserwowano broń.

1942 III 30/31 – Nieudany zrzut na placówkę „Błoto” w rejonie Tłuszcza. Zasobniki i skoczków zrzucono na jadący pociąg i budynek plebani. Skoczkowie zgłosili się na punkt kontaktowy w Stanisławowie do Stanisława Boruckiego „Sztabor”. Część materiałów z zrzutu i pieniądze zostało odzyskanych a skoczkowie przewiezieni do Warszawy.

1942 IX – W końcu września Niemcy przypędzili do Stanisławowa, Żydów z Dobrego, do których dołączono Żydów ze Stanisławowa (ponad 400 osób). Wszystkich poprowadzono do Mińska Mazowieckiego, gdzie załadowano ich do wagonów. Pociągiem wywieziono ich do Treblinki, gdzie zostali spaleni w krematoriach.

1942 X/XI – W październiku lub listopadzie na piaskowej górze za kirkutem, między Stanisławowem a Retkowem miało miejsce scalenie różnych organizacji konspiracyjnych z terenu Obwodu „Mewa”. Organizacje te podporządkowały się Armii Krajowej. Przysięgę przyjął komendant Obwodu „Mewa”, por. Ludwik Wolański „Lubicz”.

1942 XI – Nowym komendantem Ośrodka VI zostaje ppor. Wiktor Leszczyński „Ostoja”.

1943 III 16 – Oddział Armii Ludowej z Mińska Mazowieckiego rozbił w Stanisławowie posterunek policji granatowej, spalił dokumenty urzędu gminnego, zniszczył centralę telefoniczną.

1943 II 16/17– Zrzut lotniczy na placówkę „Lilia” w rejonie Kątów Goździejewskich. Przyjęto 4 skoczków, sprzęt łączności oraz broń i pieniądze.

1943 III 19 – Niemcy urządzili obławę na gajówkę w Czarnej, w której ukrywali się Żydzi i żołnierze radzieccy. Na miejscu zginął Rokicki Stanisław, zamieszkały w gajówce wraz z przebywającymi tam pięcioma Żydami: Teresą Powązek i jej mężem, Heleną Szpinder z matką i Abramem Słomką. Niemcy zabrali gajowego Jana Gawrycha, Stanisława Skuzę i kilku żołnierzy radzieckich, między innymi kap. Popowa.

1943 III 30 – W miejscowości Ignaców Niemcy rozstrzelali gajowego Jana Gawrycha, Stanisława Skuzę i kilku żołnierzy radzieckich, których wcześniej Niemcy zatrzymali w gajówce w Czarnej.

1943 IV 13 – Założono termity w miejscowości Dębe Wielkie do pociągu jadącego na wschód z artylerią.

1943 V 12 – Żandarmi niemieccy zastrzelili w Aleksandrówce Bolesława Książka, razem z przechowywanym u siebie Żydem Idelem.

1943 V 26/27– W nocy zerwano połączenie telekomunikacyjne przy stacji Dębe Wielkie.

1943 V 31 – Akcja na Urzędy Gmin w Stanisławowie i Pustelniku. Zniszczono dokumenty gminne.

1943 VI – W końcu czerwca miała miejsce akcja na gorzelnię w Krubkach. Wysadzono w powietrze zbiornik spirytusu. Akcją dowodził ppor. Wiktor Leszczyński „Ostoja”

1943 VII 01 – Od Ośrodka VI odłączono następujące miejscowości: Cisie, Żwirówka, Skruda (obecnie Halinów), Cechówka, Wielgolas. Przyłączone zostały do nowo powstałego Obwodu „Obroża” w powiecie warszawskim.

1943 VIII 18 – Spowodowano zwarcia telefoniczne i telegraficzne na liniach Dębe Wielkie-Mińsk Mazowiecki i Dębe Wielkie-Warszawa.

1943 VIII – Akcja w majątku Rudzienko koło Dobrego. Drużyna pod dowództwem Edwarda Wasilewskiego „Wichury” zniszczyła sprzęt omłotowy.

1943 IX 16/17 – Przyjęto dwóch cichociemnych na placówce zrzutowej „Obraz” w rejonie Porąb Leśnych.

1943 IX/XI – Jesienią w gajówce w lesie krubskim miała miejsce odprawa dowódców z Podokręgu Wschodniego. Na odprawę przybył komendant główny AK, Tadeusz Komorowski „Bór”.

1943 XI 01 – W Wielgolesie koło Dębego Wielkiego, w walce z bandytami został postrzelony komendant Ośrodka VI ppor. Wiktor Leszczyński „Ostoja”. Rannym zajął się doktor Dużyński z Dębego Wielkiego. Niestety nie udało się go uratować. „Ostoja” zmarł wieczorem.

1943 XI  – Nowym komendantem Ośrodka VI zostaje ppor. Walenty Suda „Dąb”.

1943 XI 15 – W Dębem Wielkim, na plac przed kościołem Niemcy spędzili wszystkich mieszkańców. Wybrali młodych ludzi i wywieźli ich na roboty do Niemiec.

1943 XII 09- Na torach kolejowych w Dębem Wielkim, Niemiec nazywany „Krwawym Guciem” zastrzelił Aleksandra Bochińskiego, zbierającego rozsypany węgiel.

1944 II 09 – Akcja na wysłanników Arbeitsamtu z Mińska Mazowieckiego, którzy przyjechali do Stanisławowa aby sporządzić listy ludzi, którzy mieli jechać na roboty do Niemiec.

Niemcy zostali zaalarmowani przypadkowym strzałem ze strony atakujących. Zdążyli schronić się do piwnicy. Podczas strzelaniny zginął Stefan Żaczek „Bimber” z Pustelnika, a Stanisław Kopacz „Wilga” został ranny.

1944 II 15 – W gorzelni Krubki zabrano spirytus gorzelniany na dwóch samochodach ciężarowych. Przetransportowany został do Warszawy. Akcją dowodził Stanisław Maciejewski „Promień”.

1944 II 18 – We wsi Łęka koło Pustelnika, odbył się sąd nad Zygmuntem Żółtkiem „Mors”. Za zdradę, w wyniku której aresztowano ponad 60 mieszkańców Mińska Mazowieckiego i powiatu mińskiego dostał karę śmierci. Wyrok wykonano w pobliskim lesie krubskim.

1944 II 20 – Łapanka w Stanisławowie. Niemcy wywieźli na roboty do Niemiec ponad 200 osób. 10 osób aresztowano i wywieziono na Pawiak.

1944 III 08 – W nocy podczas przewożenia radiostacji w miejscowości Ładzyń stoczono walkę z żandarmerią niemiecką. Podczas walki ginie Jan Szarek „Karnot”, dowódca ochrony radiostacji. Ranni zostają Józef Rozbicki „Buk”(postrzał w płuco), Adam Ostrowski „Wilk”(ranny w rękę) i Helena Cudna „Jutrzenka”(postrzał w brodę).

1944 III 09 – Nowym dowódcą ochrony radiostacji zostaje kpr. pch. Stanisław Kopacz „Wilga” z Prądzewa koło Stanisławowa.

1944 III – Wymierzono karę chłosty (25 batów) sołtysowi we wsi Cisówka za zbyt gorliwe wypełnianie poleceń niemieckich. Chłostę wykonali żołnierze z Oddziału Leśnego „Dęboroga”.

1944 III – Oddział Leśny „Dęboroga” przeprowadził akcję na niemiecki ciągnik ze spirytusem koło Dębego Wielkiego.

1944 III – W lesie w rejonie Górki-Dębe Wielkie ćwiczył strzelanie oddział warszawski AK z batalionu „Parasol”.

1944 IV 3/4 – Na placówce zrzutowej „Zegar” w rejonie wsi Olesin, przyjęto dwóch skoczków, broń i amunicję.

1944 IV 16/17-Na zrzutowisku „Obraz” w Porębach Leśnych przyjęto czterech skoczków i zasobniki.

1944 IV 23 – Oddział bojowy pod dowództwem Kazimierza Aniszewskiego „Dęboroga” rozbił w Porębach Leśnych niemiecki posterunek, liczący siedmiu żołnierzy. Zdobyto broń, amunicję i umundurowanie.

1944 IV 24 – Oddział bojowy AK z Warszawy, przeprowadził akcję na gorzelnię w Krubkach w celu zniszczenia zbiornika na spirytus. Niestety nie skontaktował się przed akcją

z miejscowym oddziałem z Krubek. Miejscowi myśleli, że to jakaś banda rabuje spirytus w gorzelni. Wywiązała się strzelanina, w wyniku której z oddziału w Krubkach zginął Bohdan Tukałło a Tadeusz Drewnowski został ranny.

1944 IV 25 – Do Krubek zajechała żandarmeria niemiecka, zaalarmowana nocną strzelaniną. W rejonie gorzelni spotkali młodego chłopaka. Chcąc zmusić go do mówienia, bili go grubymi kijami. Zakatowali go na śmierć. Do piwnicy jednego domu wrzucili granat. Zginęły cztery osoby.

1944 IV 26 – W okolicy Stanisławowa patrol dwuosobowy zastrzelił konfidenta niemieckiego, Władysława Kalkowskiego, nauczyciela ze szkoły w Zalesiu. Wyrok wykonał „Wrzos”

1944 IV – Oddział bojowy z rejonu Czarna-Szymankowszczyzna pod dowództwem Wacława Cudnego Przeprowadził akcję w Wólce Wybranieckiej. Z folwarku Jana Wrzoska zabrano sześć krów i buhaja ratując je przed grabieżą przez Niemców

1944 IV – Wymierzono karę pobicia weterynarzowi Janczewskiemu ze Stanisławowa, za zbyt gorliwe wypełnianie poleceń niemieckich. Wykonawcami byli „Wichura” i „Minos”.

1944 V – W rejonie wsi Górki-Dębe Wielkie ćwiczyli strzelanie żołnierze z batalionu „Parasol”.

1944 V 31/VI 01 – Na placówce zrzutowej „Zegar” w rejonie wsi Olesin, przyjęto zasobniki z bronią.

1944 V/VI – Na przełomie maja i czerwca uruchomiona została dodatkowa radiostacja, której dowódcą został kpr. pch. Zdzisław Boczkowski „Orkan” ze Stanisławowa. Terenem działania nowej radiostacji były Ośrodki Obwodu „Mewa” położone na południe od szosy Warszawa – Siedlce. Rozwiązana została 27 lipca 1944 roku.

1944 VI 02 – Ścięto kilkanaście słupów i przecięto druty telefoniczne na odcinku Stanisławów- Mińsk Mazowiecki.

1944 VI – W pierwszych dniach czerwca Stanisław Maciejewski „Kożuszek” i Henryk Żaczek „Czajka”, zatrzymali żołnierza niemieckiego na drodze do Okuniewa. Niemiec zrabował wcześniej we wsi pieniądze i konia. Został zastrzelony podczas ucieczki.

1944 VI – W drugiej połowie czerwca uprowadzono konie i bydło z majątku Tabiszewskich w Dębem Wielkim przed niemiecką grabieżą.

1944 VI – W końcu miesiąca zorganizowano w lesie, we wsi Rysie, koncentrację szkoleniową wszystkich uczestników kursu młodszych dowódców z całego obwodu. Zgromadzono ponad 200 uczestników. N a zakończenie koncentracji przyjechał z Warszawy płk. Hieronim Suszyński „Szeliga” i szef sztabu obszaru AK Kazimierz Sobolewski „Cyrus”.

1944 VII – W pierwszych dniach lipca koło Stanisławowa odbyła się odprawa Komendantów Ośrodków z Komendantem Obwodu „Mewa” „Lubiczem”.

1944 VII – Na początku lipca miał miejsce zrzut broni i skoczków na placówce zrzutowej w rejonie wsi Cisówka i Helenów. Komendantem placówki był sierżant „Krajar” Jarosław Krawczyński.

1944 VII – Na prośbę dziedziczki majątku Krubki Zofii Arkuszewskiej, komendant „Dąb” zarządził uprowadzić z folwarku bydło przed niemiecką bądź sowiecką konfiskatą. – W Dębem Wielkim żandarm niemiecki zastrzelił Władysława Grubę, który zaczął uciekać zobaczywszy Niemca.

1944 VII 1/10-W pierwszej dekadzie lipca miało miejsce formowanie kompanii por.”Dęba” do akcji „Burza”.

1944 VII 11/13 – Na początku drugiej dekady lipca, kompania por.”Dęba”, po mszy w kościele pustelnickim udała się na miejsce swojej koncentracji w gajowce, w lesie krubskim.

1944 VII 17 – Patrole bojowe opanowały urzędy pocztowe w Dębem Wielkim, Pustelniku i Stanisławowie.

1944 VII – W połowie lipca w lasach krubskich, ćwiczył strzelanie jeden z oddziałów warszawskich AK. Ubezpieczał go Oddział Leśny. Niemcy próbowali urządzić obławę ale bez powodzenia.

1944 VII 24 – W Suchowiźnie wartownik Oddziału Leśnego zastrzelił niemieckiego żołnierza jadącego konno. Niemcy w odwecie zastrzelili w pobliskim gospodarstwie Bronisława Czapskiego. Następnie zatrzymali dwóch członków Oddziału Leśnego. Zastrzelili ich podczas próby ucieczki. Byli to Stanisław Czapski syn Bronisława i Henryk Michalski „Pantera”.

1944 VII – W trzeciej dekadzie lipca w czasie akcji „Burza” kompania „Dęba” rozbiła kolumnę niemiecką (resztki dywizji „Wikingów”, która przemieszczała się traktem Stanisławów – Okuniew do Warszawy). Rozbrojone zostały dwa konne patrole niemieckie. Odbito tabun koni, około 200 sztuk. Odbito Stado krów około 100 sztuk.

1944 VII 27 – W miejscowości Poręby, w gospodarstwie Józefa Jackiewicza zakwaterował się Sztab Grupy Operacyjnej Wschód.

1944 VII 28 – Dowódca ochrony radiostacji Stanisław Kopacz „Wilga” zameldował się ze sprzętem w Sztabie GOW w Porębach.

1944 VII 29/VIII 10- Stanisławów był terenem krwawych walk między oddziałami Armii Radzieckiej a wojskami hitlerowskimi, uparcie broniącymi dostępu do warszawy. W tym czasie Stanisławów uległ prawie całkowitemu zniszczeniu.

1944 VII 30 – Wkroczenie kompani „Dęba” do Stanisławowa.

– Wysadzenie torów kolejowych w Dębem Wielkim.

1944 VII 31 – Defilada kompanii por. „Dęba” Walentego Sudy na rynku w Stanisławowie. Defiladę przyjmował, wyznaczony przez władze podziemne na starostę powiatu Mińsk Mazowiecki Władysław Boczkowski oraz przedstawiciel Armii Czerwonej i miejscowe władze gminne. Po południu do Stanisławowa niespodziewanie wkroczyli Niemcy. Kompania „Dęba” pośpiesznie wycofała się z folwarku, w którym kwaterowała. Niemcy natychmiast po zajęciu folwarku zastrzelili Władysława Boczkowskiego, Helenę Boczkowską, rotmistrza 19 pułku ułanów Stanisława Boczkowskiego, Bronisławę Lewicką, dwóch fornali oraz kilka niezidentyfikowanych osób. Natomiast oddział AK po opuszczeniu Stanisławowa, udał się ponownie w rejon gajówki w lesie krubskim.

1944 VII 31/VIII 01-W nocy siedziba Sztabu GOW we wsi Poręby została zaatakowana ogniem czołgów niemieckich od strony Pustelnika. Pomyłka w namiarze wynosiła 200 metrów.

1944 VIII 01 – Sztab GOW z miejscowości Poręby, przenosi się do wsi Rysie. Zakwaterował się w gospodarstwie Jana Siporskiego.

1944 VIII 02 – Sztab GOW przeniósł się do sąsiedniej wsi Cyganka i zakwaterował się w gospodarstwie Józefa Siporskiego „Wróbel”. Z Cyganki udał się następnie do Marianki.

1944 VIII 04 – Kompania w lesie krubskim znalazła w ciężkim położeniu, będąc pod ciągłym ogniem artylerii. Komendant „Dąb” zarządził rozwiązanie oddziału. Wszyscy małymi grupkami pod osłoną nocy udali się do swoich domów.

1944 VIII 10 – Wyzwolenie Stanisławowa przez Armie Radziecką.

1944 VIII 18 – Wywiezienie z obozu przejściowego NKWD w Dębem Wielkim, żołnierzy 30 Dywizji AK „Polesie” do Lublina i Majdanka. Oficerów wywieziono na Sybir.

1944 XII – Komendant ośrodka VI, por. Walenty Suda „Dąb”(po śmierci dotychczasowego komendanta obwodu „Kamień” Mińsk Mazowiecki Ludwika Wolańskiego „Lubicza” w dniu 16 grudnia) zostaje mianowany komendantem obwodu „Kamień”. Zmienia pseudonim na „Młot”. Nowym komendantem ośrodka VI zostaje Stanisław Maciejewski „Kożuszek”.

1945 II – Zorganizowano Oddział Specjalny do obrony przed UB i NKWD. Dowódcą oddziału został Edward Wasilewski „Wichura”.

1945 III 07 – Akcja oddziału „Wichury” na posterunek milicji w Dębem Wielkim. Akcja miała na celu odebranie broni, którą wcześniej zabrali milicjanci ze schowka oddziału „Wichury”.

1945 III 18 – Walka oddziału „Wichury” z UB i NKWD w osadzie Pyrzanówka. W czasie walki z oddziału zginęli „Wilk” i „Maszt”.

1945 IV/V – „Wyrwa” z „Samborą”, zaskoczyli milicjantów na posterunku w Stanisławowie zabierając broń.

1945 V 01 – Funkcjonariusze UB urządzili „kocioł” w punkcie kontaktowym AK we wsi Lubomin. Aresztowano między innymi komendanta ośrodka VI, Stanisława Maciejewskiego „Kożuszka”.

1945 V  – Nowym komendantem ośrodka VI został Władysław Jurek „Sikorzak”.

1945 V 08 – Koniec wojny. Niemcy podpisały kapitulację.

1945 V 20/21 – Rozbicie obozu NKWD w Rembertowie i uwolnienie kilkuset więźniów, przez oddział Edwarda Wasilewskiego „Wichury”. Większa część oddziału wraz z dowódcą pochodziła z ośrodka VI.

1945 VII 25 – Aresztowano komendanta obwodu „Kamień” Mińsk Mazowiecki, porucznika „Młota” Walentego Sudę.

1945 VII – W końcu lipca we wsi Ostrów-Kania patrol UB ciężko ranił radiotelegrafistę Ryszarda Bartnickiego „Wrzos”. Zdołał jednak uciec. Rannego przetransportowano do wsi Górzanka. Nie można było sprowadzić lekarza, gdyż teren był obstawiony przez UB. „Wrzos” zmarł 1. sierpnia 1945 roku.

1945 IX 25 – Ujawnienie się oddziałów AK obwodu „Mewa” – ”Kamień” w miejscowości Wola Rafałowska koło Mrozów. Z ośrodka VI ujawniło się ponad 200 członków AK.